دژنکتورکلیدی است که علاوه بر قطع و وصل خط، حفاظت شبکه را نیز بر عهده دارد و در شرایط اتصال کوتاه شدن شبکه بوسیله عملکرد رله ها قسمت معیوب را مجزا مینماید. دژنکتور طوری طراحی شده اند که بطور اتوماتیک از طریق رله یا بطور دستی از اتاق فرمان و همچنین از محل ، در شرایط تحت ولتاژ و زیر بار و در زمان اتصال کوتاه که جریان عبوری از مدار ممکن است تا ۱۰ برابر جریان نامی در دژنکتور باشد، قادرند مدار را قطع نمایند بدون آنکه آسیبی به آن برسد.
دژنکتورهااز دو قسمت اصلی تشکیل شده است که عبارتند از :
۱) محفظه قطع
۲) مکانیزم عمل کننده
محفظه قطع:
محل قطع و وصل جریان میباشد و محفظه ای است با یک کنتاکت متحرک و یک کنتاکت ثابت ، اتصال کنتاکت متحرک و یا جدا شدن آن ازکنتاکت ثابت، همراه با قوس الکتریکی میباشد که با توجه به پیش بینی های بعمل آمده در این محفظه خفه میگردد . انتهای کنتاکتهای ثابت و متحرک تا خارج از محفظه قطع هدایت شده و سیمهای فشار قوی به آن وصل میشوند . از آنجا که قطع کلید معمولا” در هنگام بروز عیب و یا در زیر بار صورت میگیرد ، قوس پدید آمده در هنگام قطع از قوس حاصل در هنگام وصل کلید شدیدتر میباشد . برای اینکه عمل قطع در حداقل زمان و با سرعت کافی صورت پذیرد ، لازم است تا سرعت حرکت کنتاکت متحرک بالا باشد و از مواد عایقی اضافی برای خفه نمودن سریعتر قوس نظیر روغن ، هوای فشرده و غیره استفاده نمود .
با افزایش ولتاژ از ۶۳ kv و بالا رفتن جریان ، فاصله بین دو کنتاکت افزایش یافته ، وسعت و دامنه قوس شدت می یابد بطوریکه خاموش کردن قوس و کاهش زمان قطع کلید مشکل تر میگردد در این حالت برای محدود نمودن طول قوس از چندین محفظه قطع که بطور سری به یکدیگر متصل میگردند استفاده میشود . با این عمل ولتاژ بین کنتاکتها در هر محفظه نسبت به تعداد محفظه های قطع کاهش می یابد در حالیکه جریان عبور کرده از کلید در کلیه کنتاکتها و محفظه های قطع معادل بوده و تغییری نمی یابد . به عنوان مثال چنانچه ولتاژ خط ۲۳۰ کیلوولت و عمل قطع در دو محفظه قطع صورت گیرد ، ولتاژ واقع بر هر محفظه معادل ۱۱۵ کیلوولت میباشد در حالیکه جریان بار و یا جریان عبور کرده از محفظه های قطع برابر میباشند . حرکت کنتاکتهای متحرک در دو محفظه قطع ، کاملا” همزمان صورت میگیرد . به همین جهت کلیه کنتاکتهای متحرک در محفظه های قطع از یک مکانیزم عمل کننده مشترک فرمان گرفته و عمل مینمایند .
۲) مکانیزم عمل کننده
مکانیزم عمل کننده نیروی لازم جهت حرکت کنتاکت متحرک را تامین مینماید و از طریق یک اهرم ایزوله ، به کنتاکت متحرک متصل و انرژی لازم را از طریق این اهرم به آن منتقل مینماید . همچنین لحظه حرکت کنتاکت متحرک را نیز برای قطع یا وصل کلید کنترل مینماید و فرمان صادر شده از رله های حفاظتی و یا تابلو کنترل ، توسط مکانیزم عمل کننده کلید دریافت شده ، سپس انرژی لازم جهت حرکت کنتاکت محرک به آن داده میشود
برای اینکه حرکت کنتاکت متحرک در حداقل فاصله زمانی پس از دریافت فرمان قطع صورت پذیرد ، انرژی فوق بصورت ذخیره شده و آماده انتقال به کنتاکت متحرک پیش بینی میشود . با صدور فرمان قطع این انرژی به کنتاکت متحرک منتقل و باعث حرکت آن میشود . انرژی فوق توسط موتورها و سایر تجهیزات تولید انرژی به سهولت میتواند تامین گردد ، ولی تامین انرژی توسط این تجهیزات با تاخیر زمانی همراه میباشد . این کار تنها از طریق ذخیره انرژی ممکن است . بطوریکه در لحظه مورد نظر و بدون هیچگونه فاصله زمانی انرژی آماده در اختیار کنتاکت متحرک قرار گیرد . ذخیره انرژی بصورت فنر شارژ شده ، روغن تحت فشار، هوای فشرده انجام میشود. در هنگامیکه کلید باز و بسته میشود فنر و یا روغن توسط موتور الکتریکی یا هندل دستی ، تحت فشار قرار گرفته و مقداری انرژی مکانیکی در خود ذخیره مینماید .
مهمترین کلید های قدرت به شرح زیر می باشند :
کلید قدرت روغنی (OCBS):
این کلید از یک تانک فولادی پر از روغن عایقی تشکیل شده است.اگر اضافه باری به وجود آید ،پیچک قطع یک فنر قوی را آزاد می کند که سبب کشیده شدن میله عایق وباز شدن کنتاکت ها میگردد . به محض جدا شدن کنتاکت ها جرقه شدیدی ایجاد می شود که سبب تبخیر روغن در اطراف جرقه می گردد . فشار گاز های داغ ایجاد اغتشاشی در اطراف کنتاکت ها میکند که سبب چرخش روغن خنک در اطراف قوس شده ،آن را خا موش می کند . در کلیدهای پر قدرت مدرن قوس در مجاورت یک محفظه انفجار قرار میگیرد، به طوری که گازهای داغ سبب جریان شدید روغن می گردند . این جریان شدید در اطراف قوس برای خاموش کردن آن جاری می شود . سایر انواع کلیدهای قدرت به صورتی طراحی شده اند که قوس الکتریکی در آن توسط یک میدان مغناطیسی خودایجاد شده منحنی وار و طولانی می شود و به قوس در برابر یک سری بشقاب های عایقی دمیده می شود ، به طوری که قوس تکه تکه شده خنک می شود.
کلید قدرت هوایی:
این کلید ها مدار با دمیدن هوای فشرده با سرعت ما فوق صوت به کنتاکت های باز شده قطع می کنند . هوای فشرده در یک مخزن با فشار حدود MPa3 ذخیره شده و توسط یک کمپرسور در پست پر می شود . پر قدرتترین کلید قدرت می تواند جریانهای اتصال کوتاه ۴۰ کیلو آمپر را در ولتاز خط ۷۶۵ کیلو ولت را در مدت زمان ۳ تا ۶ سیکل در یک خط hz60 قطع کند . صدایی که از دمیدن هوا ایجاد می شود آن قدر بلند است که از صدا خفه کن در صورت نزدیکی کلید قدرت به مناطق مسکونی باید استفاده می شود .
کلید قدرت هوایی
کلید قدرت SF6:
این کلید کاملا بسته و با گاز عایق شده در هر کجا که فضا کم با شد مانند پست های اول شهر به کار می رود . این کلید ها از انواع دیگر با قدرت های مشابه خیلی کوچکتر و از کلید های هوایی نیز کم صداتر است.
کلید قدرت هوایی
کلید قدرت خلا:
این کلید ها با اصول متفاوتلی از دیگر کلید ها کار می کنند ، زیرا هیچ گازی برای یونیزه شدن در موقع باز شدن کنتاکت ها وجود ندارد . این کلیدها کاملا آب بندی می باشند ودر نتیجه ساکت بوده وهیچ گاه در معرض آلودگی هوا قرار نمی گیرند . ظرفیت قطع انها به حدود kv 30 محدود می شود و برای ولتازهای بالاتر از اتصال سری چند کلی استفاده می شود . از این کلیدها اغلب در سیستم های مترو استفاده می شود.
